Als geestelijk verzorger werk ik bij de mariniers. Als je daar binnenkomt als nieuwkomer, krijg je het flink op je kloten. Zelfs als pater word je getest. Ze willen weten wie je bent, of je deugt of niet. Een reus of een kneus.
Dat testen hoort bij het groepsgedrag. Je herkent dat waarschijnlijk wel. Waar sta je in de pikorde? In het leger, maar zeker ook in de bajes luistert dat nauw. Het gaat immers om macht en afhankelijkheid. Het is niet eenvoudig om daar je plek in te vinden. Hoe ga je om met stress? En vooral: waar vind je houvast in je stormachtige bajesbestaan? Ik vroeg het ‘mijn’ mannen en vrouwen die ik namens stichting Epafras bezoek in Amerikaanse gevangenissen.
Buddy
Willem, betrokken bij een grote zaak, vertelde me: ‘Veel, zo niet alles in de bajes, gaat om drugs. Ben je verslaafd en ben je afhankelijk? Dan zullen de eerste tijden moeilijk zijn. Ben je klein van postuur en maak je een angstige indruk? Dan word je waarschijnlijk onder druk gezet om je te onderwerpen. Ik heb daar zelf gelukkig niet veel last van gehad. Maar ben je angstig? Zoek dan bescherming bij iemand die je mag. Die zijn te vinden!’ In (Zuid-)Amerikaanse landen wordt geadviseerd om een bijbel bij je te hebben. ‘Ben je gelovig? Dan vind je je beschermengel in die kringen. Kerken strijden om je aandacht!’, aldus Willem. Zelf was ik in de jail van New York op bezoek. Voor mijn afspraak moest ik in mijn eentje over een open afdeling lopen. Daar zaten nogal wat agressieve gasten. Bewaking was er nauwelijks. Het alleen-zijn vond ik tamelijk beangstigend. In het leger hebben we voor dit soort gevallen een buddy, een maatje. Of je er goed mee kunt opschieten of niet, je hebt elkaar nodig: ‘ik dek jou en jij dekt mij als we onder vuur komen te liggen.’ De tip van Willem vind ik daarom erg belangrijk. Zoek iemand met wie je het kunt vinden. Samen sta je sterker en kun je elkaars kwetsbaarheden afvangen.
Spiegel
Ricardo (36) was 19 toen hij bij de sheriff in de jail belandde. Hij schreef me: ‘Je hele wereld staat ineens op zijn kop als je voor het eerst in een buitenlandse gevangenis belandt. Je hebt geen idee wat er met je gebeuren zal. Het sloopt je zenuwen. De culturele verschillen zijn enorm. Daarom mijn tip: bel het consulaat! Daar heb ik veel aan gehad. Regel ook een tolk en een advocaat. Ga niet eigenwijs doen, want een fout is zo gemaakt.’
De redding kwam voor Ricardo door het boek 90 Minutes of Heaven. ‘Dat heeft me wakker geschud en me op het pad naar God gestuurd. Mensen zeggen: ‘Oh, nu je in de bajes zit moet God het ineens gaan regelen?’ Wat ze niet in de gaten hebben is dat wij degenen zijn die God het meeste nodig hebben. Wij zijn ons ervan bewust dat we iets verkeerds hebben gedaan. Dat hebben mensen buiten niet zo vaak… Wij moeten met onze zonden leven. We kijken ze elke dag in de spiegel aan. God is dan ineens iemand die je nog aan kunt kijken zonder je anders te hoeven voordoen. Hij kent je. Bij Hem kunnen we terecht met onze zonden. We leren dat er een weg is om nog dóór te kunnen leven.’
Praten met de Ander is jezelf spiegelen. Ook als je niet religieus bent is dat iets om over na te denken. Want hoe kom je verder met wie je bent en wat je gedaan hebt?
Stress
Appie is al wat ouder en moet ook nog heel wat jaartjes zitten. Volgens Ab is stress een belangrijke boosdoener in de bajes. Hij vertelt: ‘Hoe neem je de stress weg? Dat is voor iedereen verschillend. Mij helpt het moslimgebed. Ik leef niet van dag tot dag, maar van gebed tot gebed. Dat geeft mij discipline en een uitlaatklep. Je vraagt wat je wilt, om vergeving bijvoorbeeld. Je zoekt een conversatie met God. Muziek neemt voor sommige mensen ook stress weg. Als je geen radio mag hebben, zing dan zelf. Of tik een ritme met een pen of potlood. Meditatie is een ander alternatief. Kortom, er is voor iedereen een manier om stress onder controle te krijgen, hoop ik.’ Ab geeft nóg een tip mee: ‘Wees bewust van je omgeving en wees objectief. Het is niet wat je zegt, maar hoe je het zegt. Praat tegen een bewaker met respect en misschien zelfs met een glimlach, maar zeg wat je bedoelt. Gevangenen krijgen stress door bedreiging. Er zijn veel mensen die je willen aanvallen. Een stap achteruit wordt gezien als zwakheid. Maar als jij een stap naar voren zet, denken ze dat jíj wil aanvallen. Blijf gewoon staan waar je staat en vraag of er een probleem is. En zeg dat je liever geen problemen hebt. Meestal escaleert het dan niet. Voorkom vechten, want daardoor beland je in de isoleercel en dat maakt depressief. Stress en depressie gaan vaak samen.’
Toekomst
Tot slot nog een advies van Willem: ‘Maak plannen voor na je gevangenistijd. Zodra je buiten staat, beginnen de echte problemen: huisvesting, baan en inkomen, je familie onder ogen komen… Dat zijn dingen die veel moed vragen. In de bajes heb je feitelijk weinig problemen. Die beginnen pas daarna.’ Is er toekomst als je nog lang moet zitten? ‘We are our own worst enemies’ zegt Ricardo na 16 jaar (en nog vele jaren te gaan). ‘Maar de ruimte in je hoofd is nog steeds van jou. Uiteindelijk begin je jezelf weer een beetje te herkennen. En beter nog, je zult merken dat deze versie van jezelf eigenlijk een betere is. Het is wijzer, geduldiger en kan het leven een stuk meer waarderen. Er is namelijk een inzicht over je eigen bestaan dat je alleen op de bodem kunt vinden’.
Pieter Visschers is geestelijk verzorger bij Defensie en Stichting Epafras.