Het is een onderwerp waar een taboe op zit. Over seks praten we niet zo gemakkelijk, over wat je met je seksualiteit aan moet in gevangenschap al helemaal niet. Veel is er dan ook niet bekend over seks in de gevangenis. Duidelijk is wél dat een gezonde seksualiteit kan helpen – ook wanneer je vastzit.
Elk mens heeft behoeften en verlangens. We willen aangeraakt worden, intimiteit hebben met iemand, verlichting zoeken door bevrediging. In de gevangenis staan die behoeften onder druk. Er zijn mogelijkheden – je partner ontmoeten tijdens een ‘bezoek zonder toezicht, masturberen, een tijdelijke homorelatie aangaan’. Maar vaak voelen ze als lapmiddelen. Hoe ongezond is het geen normaal seksleven te hebben? Hoe gaan gedetineerden daarmee om, en wat raden seksuologen hen aan? En waar heb je eigenlijk wél recht op?
Detentieschade
‘Seksuele gezondheid is belangrijk’, zegt Zowie De Backer (27), een Belgische psychiater in opleiding die (samen met zijn collega-arts Leen Ceux) onderzoek deed naar de effecten van detentie voor de seksuele gezondheid. De twee ontdekten dat detentie ook op dit vlak schade oplevert. ‘Detentieschade komt veel voor’, zegt Zowie. ‘Daar zou veel meer aandacht voor mogen zijn. Er is bijna altijd schade. Op het seksuele vlak blijken er bijvoorbeeld negatieve effecten te zijn op het libido en op de affectie.’ Wat is seksuele gezondheid? Simpelweg plezierige en veilige seksuele ervaringen hebben en je daar goed bij voelen. Dit welzijn is volgens de Rutgers Stichting (de stichting voor verbetering van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in Nederland en daarbuiten) ‘een recht dat voor iedereen gerespecteerd, beschermd en gerealiseerd moet worden.’ Ook Zowie ziet seksuele gezondheid als een recht. ‘Een gedetineerde blijft een mens, ook al heeft hij een fout begaan. Hij behoudt zijn rechten als mens. Gezondheid hoort daarbij en een gezonde seksualiteit dus ook. In de gevangenis hebben we dan wel meteen een probleem’, zegt hij. ‘Het is een recht waaraan nooit helemaal kan worden voldaan. Niet alles kan immers in de gevangenis en niet alles is er ideaal, omdat het nu eenmaal de gevangenis is. Bezoek zonder toezicht bijvoorbeeld, wat vaak wordt gezien als de beste manier om je seksualiteit te beleven in de gevangenis, is nog altijd seks in een gekunstelde omgeving. Er is geen huiselijke sfeer. Soms moet de partner door de gevangenis lopen waar gedetineerden hem of haar naroepen. Vooral vrouwen die op bezoek komen hebben hier last van. Tijdens het bezoek komen stellen alleen toe aan de fysieke behoeften. Het fysieke wordt belangrijker dan het liefdevolle gebeuren.’ Het helpt een beetje. Onderzoek wijst hierop, ook al is er maar weinig onderzoek. Mensen die in de gevangenis iets kunnen met hun seksualiteit, voelen zich beter dan mensen die dat niet kunnen. Vooral voor mensen met een vaste partner gaat dit op. Zij zijn meestal degenen die ongestoord bezoek mogen hebben. Ongestoord bezoek helpt ook om herhaling (van strafbare feiten) tegen te gaan.
Andere manieren
Veel gedetineerden die in het buitenland vastzitten en een partner hebben in Nederland, zien hun geliefde zelden of nooit. De uitlaatklep die bezoek zonder toezicht kan zijn (meestal alleen toegestaan voor vaste, heteroseksuele partners), is voor hen onbereikbaar. Hoe lossen zij dit op? Het weinige onderzoek dat er is wijst op verschillende mogelijkheden – we noemden er al een paar aan het begin van dit stuk. ‘De meeste gedetineerden zullen masturberen’, zegt Zowie. ‘Er is een onderzoek gedaan in verschillende vrouwengevangenissen in de Verenigde Staten. Hieruit bleek dat 66,5 procent van de vrouwelijke gedetineerden het doet. Het helpt denk ik, in elk geval voor het hormonale gedeelte. Goed om te bedenken dat het heel normaal is.’ Er waren ook andere mogelijkheden. De vrouwen onthielden zich bijvoorbeeld van elk seksueel gedrag, gingen homoseksuele relaties aan, al dan niet omdat ze die geaardheid hadden of die tijdelijk omarmden (‘gay for the stay’). In buitenlandse gevangenissen, vooral in Latijns-Amerikaanse landen, zie je vaker dat vrouwen naar binnen mogen. Prostituees, maar ook vriendinnen, vast of niet vast, dat maakt niet uit. Het AD schreef ooit dat de Mexicaanse politie bij een onaangekondigde inspectie in een gevangenis op wat opvallende vondsten stuitte: ‘De agenten ontdekten er onder meer 19 prostituees, honderd plasmatv’s, twee zakken marihuana en honderd hanen voor hanengevechten.’ Een ander voorbeeld is Peru. Ook hier zijn prostituees in de gevangenis normaal. Van de grootste gevangenis, Lurigancho, is bekend dat prostitutie er algemeen voorkomt en dat onbeschermde seks de norm is. Prostituees uit de buurt komen regelmatig langs en hebben soms veertig contacten per dag, was al eens te lezen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Zowie: ‘Of prostitutie altijd een oplossing is, weet ik niet. In België is er wel over gesproken, maar begon men er toch maar niet aan. Mensen hebben er achteraf misschien last van. Denk aan iemand die thuis een gezin heeft, dat zal niet altijd fijn voelen. Schaamte en schuldgevoel kunnen gaan knagen.’ Seksualiteit, zeker in detentie, blijft een lastig onderwerp.
Tekst: Marjolein van Rotterdam