Stichting Gevangenenzorg Nederland denkt aan meer dan de gedetineerden zelf. Ook kinderen en families krijgen aandacht. Een van de liefste dingen die ze doen is de kinderen een verjaardagscadeautje brengen van hun vader, of soms moeder. Dankzij Epafras kunnen ook mensen die in het buitenland vastzitten meedoen.
Vandaag gaat vrijwilliger Harma een cadeautje bezorgen voor Belle, die een paar weken geleden 5 jaar geworden is. Op de achterbank van de auto ligt het pakje. Haar vader heeft bedacht wat ze krijgt. Hij heeft een verlanglijstje doorgegeven aan Programma kindercadeau, een project van Gevangenenzorg Nederland. Gevangenenzorg zorgt voor een vrijwilliger, die als een postillon d’amour het pakje van papa naar zijn dochter brengt. Harma deed het al honderden keren. Sinds 2010 is ze een van de vaste bezorgers in Oost-Nederland. ‘Ik denk dat ik al 500 verjaardags- en Kerstcadeautjes heb bezorgd. Een keer zelfs 14 op een dag. Elke keer weer doe ik het ontzettend graag. Ik zeg nooit nee als er een verzoek komt een cadeautje te bezorgen. Echt nooit. Als ze nu bellen of ik morgen weer wil gaan, zeg ik ‘Ja!’. Het Programma kindercadeau is het mooiste deel van al het vrijwilligerswerk voor gevangenen dat ik doe. Omdat kinderen onschuldig zijn en veel last kunnen hebben als een van hun ouders in de gevangenis zit. Hun papa of mama is gestraft, maar zij hebben ook straf, net als hun andere ouder en de rest van de familie. Terwijl zij allemaal niets hebben gedaan. Je merkt aan ze hoe ze zich voelen. Als een jongetje aan je vraagt of je papa hebt gezien. Of een kind vertelt dat het zijn mond voorbij heeft gepraat en hij nu op school gepest wordt… Ze zijn vaak zó verdrietig. Dan is het mooi als je een lichtpuntje kunt zijn, ook al is het maar klein.’
Schaamte
Heel veel kinderen met een gedetineerde vader of moeder hebben problemen. Ze hebben last van verdriet, boosheid, gemis, eenzaamheid en schaamte. Ze zijn loyaal aan hun vader of moeder, maar begrijpen niet wat er gebeurt, of denken dat papa (of mama) hen in de steek laat. Ze schamen zich zo erg, dat ze niemand vertellen dat hun vader of moeder in de gevangenis zit. Vaak schamen ook degenen die hen verzorgen zich. Zij durven het niet aan hun kinderen te vertellen dat papa of mama in de gevangenis zit. ‘Lang niet alle kinderen van gedetineerden weten waar hun vader is’, vertelt Harma. ‘Veel kinderen zien hun vader minder en krijgen dan een verhaal te horen. Papa is weg met de vrachtwagen. Papa moet voor zijn werk in het buitenland blijven. Papa mist jullie maar kan nog niet naar huis komen. Het is altijd moeilijk. Wel vertellen is moeilijk, niet vertellen ook. Ik begrijp het als ouders hun kinderen liever niet vertellen dat papa of mama in de gevangenis zit. Kinderen voelen dan vaak wel het verdriet.’ Harma parkeert de auto. Ze loopt naar het opgegeven adres. Een stille straat in een stille wijk. Lisa, de moeder van Belle, doet open.
Vadervleugels
Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor de kinderen van gedetineerden. Er zijn programma’s en projecten voor de vastzittende ouders, én er is hulp voor de kinderen en andere familieleden. In Nederland werken vrijwilligers van Exodus en Gevangenenzorg Nederland als steunpilaren voor de gezinnen van gedetineerden. Steeds meer gevangenissen, ook buiten Nederland, hebben extra bezoekmogelijkheden voor de kinderen van hun gedetineerden. O.a. in de VS, Engeland, Wales, Polen, Zweden, Finland, Roemenië, Frankrijk, België, Zwitserland en Kroatië zijn er speciale programma’s voor gedetineerde ouders en hun kinderen. In Denemarken zijn er kindofficieren. Dit zijn gevangenismedewerkers die zich inzetten voor de rechten en belangen van kinderen met een ouder in detentie. De ‘vadervleugels’ in de gevangenissen in Vught en Veenhuizen passen ook in dit rijtje. Als je op die afdeling wilt verblijven moet je gemotiveerd zijn om het contact met je kind(eren) als vader in stand te houden en verder te ontwikkelen.
Kinderen mogen vaker op bezoek komen, en worden ontvangen in een kindvriendelijke omgeving met een gezellige inrichting, spelletjes, een tv, een tablet om te kunnen skypen, en zonder cameratoezicht. De vaders krijgen ook een training van Exodus: ‘Mijn kind en ik’ (zie kader op pagina 9). Dat het contact tussen ouders in de gevangenis en hun kinderen voor iedereen goed is, wordt bevestigd door onderzoek. Hoe beter de band tussen ouder en kind, hoe kleiner de kans dat het kind in de criminele voetstappen van vader of moeder treedt, en hoe kleiner de kans dat de ouder opnieuw de fout ingaat. Wanneer de ouder nog vastzit, verbetert het gedrag al als hij of zij zich in de eerste plaats vader of moeder voelt, en daarna pas crimineel. Het Programma kindercadeau van Gevangenenzorg is dus maar een voorbeeld. Een klein gebaar, maar wel met een groot effect. Het gaat niet om het cadeautje, het gaat om het versterken of herstellen van het contact.
Zo veilig mogelijk opgroeien
Lisa gaat ons voor naar de woonkamer. Op een kast staan twee foto’s. Een meisje in een prinsessenjurk en een jongetje in een feestpakje. Kinderen waar het grootste ijsblok nog van zou smelten. Lisa: ‘Ja, dat zijn ze. Belle en haar broertje Nicky. Ze wijst op een grote ballon aan de muur. Die is nog van Belles verjaardag. Hij is een beetje aan het leeglopen, maar natuurlijk mag hij nog niet weg.’ Ze vertelt hoe het is om een man in de gevangenis te hebben. En hoe ze het leven van haar kinderen niet probeert te belasten met verhalen over papa in de gevangenis. Belle en Nicky moeten zo veilig mogelijk opgroeien. Dan neemt Harma het woord. ‘We hebben niet alleen het cadeautje voor Belle bij ons, maar ook iets voor jou, Lisa. Een envelop met informatie hoe je hulp kunt krijgen van Gevangenenzorg Nederland. Er staan ook gratis telefoonnummers in die je kan bellen. We weten dat veel familieleden van gedetineerden het zwaar hebben, maar daar niet over kunnen of durven praten. Wij zijn er niet alleen voor de papa’s in de gevangenis, maar ook voor de mama’s thuis. Er zijn moeders die tegen de muren opvliegen. Die het niet meer zien zitten. Er zijn financiële problemen, ze staan overal alleen voor, en soms zijn ze zelfs door de familie verstoten.’ Dan vertelt ze wat er in het pakje zit. ‘Make-up spulletjes, daar heeft Belles vader om gevraagd.’ ‘Ooooh’, zegt Lisa. ‘Honderd procent zeker dat Belle dat geweldig vindt! Nu hoeft ze nooit meer mijn lippenstift te pakken. Het is echt supermooi, helemaal omdat haar vader dit voor haar heeft bedacht.’
De namen van de personen in het verhaal zijn niet hun echte namen, behalve die van Harma.
TEKST: Marjolein van Rotterdam.