Het kan een troost zijn. Ook al zit je in de rotste omstandigheden die je ooit hebt meegemaakt en ben je ervan overtuigd dat je nooit eenzamer zal zijn: iedereen is iemands kind. De band tussen moeder en kind is de oer-binding van ons bestaan. De meeste moeders geven hun kinderen niet op. Nooit. Ook als dat soms wel zo lijkt te zijn.
Twee moeders en twee zonen. Judith, Karin, Max en Elias (alle vier niet hun echte namen). Judith (76) en Karin (52) zijn allebei moeder van een zoon die vastzit in het buitenland. Elias zit in de gevangenis in een land met een onderdrukkend regime, waar honger, onthouding van medicijnen, op de grond slapen en met heel veel man op 1 cel zitten doodgewoon is. Max zit in zijn eentje in een cel ergens in een rijk westers land. Elias (43) kijkt aan tegen misschien wel 15 jaar in de cel zonder ooit terug te kunnen gaan naar Nederland, Max (20) kreeg vierenhalf jaar en weet dat de verhuizing naar een Nederlandse gevangenis er bijna aankomt. Allebei de moeders merken hoeveel onzekerheid een buitenlandse detentie met zich meebrengt, en hoe die onzekerheid aan je vreet. ʻIn het begin kon ik gewoon niet meer denken’, zegt Judith. ʻWe hoorden niets over hem, wisten niet waar hij was. De stilte duurde weken! Het enige wat een beetje hielp was praten. Dus ik praatte, praatte, praatte.’ Karin: ʻJe wilt niet weten wat er allemaal door ons hoofd draaide. Ons leven stortte in. Slapeloze nachten, verdriet, onwetendheid, alles. Max’ opa, zijn zus, zijn neefje en ik waren heel erg bezorgd. In het begin konden we het gewoon niet geloven, het was een eenrichtingsverkeer. Ik ben heel open met mijn kinderen; we praten altijd. Het was een enorme klap. De veroordeling viel veel hoger uit dan we hadden gedacht, dat was de volgende dreun. We hadden gerekend op 1 jaar, het werden er vierenhalf. Ik ben een sterk persoon en kan veel aan, maar op dat moment voelde ik mij platgedrukt, alsof ik door een snippermachine gehaald was.’
Zonnige toekomst
Bij Max en Elias gaat het fout op een moment dat het eigenlijk niet fout mag gaan. Voor allebei ziet de toekomst er zonnig uit, nét op het moment dat ze worden opgepakt. ‘Elias leek eindelijk rust te hebben. Hij had de liefde van zijn leven gevonden, had een gezin met twee kinderen, en was een eigen bedrijf aan het opzetten. Het is zo zinloos, 15 jaar. Die liefde mag niet kapotgaan, maar komt natuurlijk enorm onder druk te staan’, zegt Judith. ʻMax had een keurige, betaalde stageplek gevonden en zou daarna in dat bedrijf kunnen blijven werken met een goed salaris. Dat ga je niet allemaal op het spel zetten. Door deze gebeurtenis raakt hij alles kwijt. En dat terwijl er in zijn auto niets is gevonden en een andere jongen die bij de zaak betrokken is, bevestigde dat Max van niets afwist. Max is erin geluisd’, zegt Karin. ‘Elias weet niet hoe er cocaïne in zijn bagage terechtkwam. Zijn koffer was opengeritst en er zat een ander slot op. Er zijn mensen in de buurt die zeggen: hij heeft vroeger ook weleens wat uitgevreten, dus hij zal het wel gedaan hebben. Van dat soort teksten. Precies waar je geen behoefte aan hebt. Ik geloof hem. Elias was anders dan andere kinderen. Dat was, en is zo leuk aan hem. Hij was slechthorend, een dromer. Een jongetje dat de vrijheid zocht. Toen hij drieënhalf was, was ik hem kwijt. Ik dacht dat hij bij zijn vader was maar toen ik riep, was hij daar niet. Hij bleek ervandoor te zijn gegaan. Uiteindelijk is hij fietsend op zijn driewieler gevonden, 7,5 kilometer verderop. Hij zigzagde over de grote weg. Tegen de mevrouw die hem eraf haalde zei hij dat hij een ijsje wilde halen.’ Het zoeken bleef. Elias zwierf over de wereld om sportlessen te geven, raakte geïnteresseerd in godsdiensten en spirituele stromingen, in natuur, in talen. ‘Ik zei nog niet zo lang tegen hem dat het tijd werd om te settelen. Maar zijn vrijheid is nog steeds het allerbelangrijkste voor hem.’ En na een korte stilte: ʻEn dan vijftien jaar moeten zitten. Dat doet echt pijn.’
Ijzersterk
Er is onderzoek gedaan naar wat detentie voor familieleden betekent. Het is een drama. Altijd. Veel familieleden vereenzamen. Ze raken teleurgesteld in mensen die ze dachten te kennen of gaan zelf contacten uit de weg. ʻIk werd steeds stiller bij vrienden’, zegt Judith. ʻHet viel me tegen dat niemand iets vroeg.’ De spanningen zorgen voor nog meer ellende. Veel familieleden worden ziek, en hebben het ook financieel moeilijk. Feitelijk worden ook familieleden van gedetineerden gestraft. En toch blijven ze trouw. Of houden ze, ook als ze tijden lang niets gehoord hebben, de deur op een kier. Vooral moeders doen dat. Er is ook onderzoek gedaan naar de band tussen moeders en kinderen. Die is ijzersterk. Moeders voelen vaak wat hun kinderen voelen. ʻOmdat de moeder de vrouw is die ons eerst in zich draagt en ons ter wereld brengt, kan het niet anders dan een unieke band zijn die we met haar hebben’, zegt Iki Freud in het Parool. Zij is een psychoanalyticus die gespecialiseerd in moederbanden. Een collega voegt daaraan toe dat de band met de moeder er altijd is, wat er ook gebeurt. ‘We worden geboren met de behoefte ons te hechten, meteen. De huid en de stem van de moeder zijn krachtig cement.’ Een gevangenisstraf bikt dat cement niet zomaar los. Karin: ʻEen kind denkt misschien dat zijn moeder boos zal zijn en hem zal laten vallen. Dat is niet waar. Toen ik hoorde dat Max vast zat, bleef ik in hem geloven en hem voor 100 procent steunen. Ik voel dat we geestelijk samen gevangen zitten en samen moeten vechten. Ik merk dat hij hierdoor kracht krijgt om door te gaan.’ ʻLevens hangen samen’, zegt Judith. ʻDe band is er altijd. Ik denk aan hem als ik opsta en als ik naar bed ga. Zodra ik wakker word is hij er. Je voelt wat hij voelt. Die isolatie waar hij nu in zit voel ik ook. Vaak droom ik over hem, dan is het of hij er nog is.’ Niet alle gedetineerden hebben contact met hun moeder. Als ze hun moeders uit het oog verloren hebben, durven ze vaak geen poging te wagen het contact te herstellen. Anderen, die wel contact hebben, zijn bang om het te verpesten. Ze vertellen niet alles. Uit schaamte, of omdat ze zich schuldig voelen. Ze delen hun pijn niet. De angst is vaak niet terecht: moeders geven hun kinderen niet op.
Veranderen
Tot slot een positieve noot. Of eigenlijk twee. Soms verbetert het contact door detentie. Soms is detentie een aanleiding om te veranderen, en leidt die verandering tot een verbetering. ʻToen Max 6 jaar oud was stond hij voor mij en zei tegen mij: ‘Mama, als ik groot ben ga ik voor niemand werken. Ik ga mijn eigen baas worden.’ Misschien had ik die vrijheidsdrang beter moeten begrijpen en hem meer los moeten laten. Ik ben een moeder die haar kinderen in alles probeert te beschermen, maar door dit gebeuren heb ik geleerd dat te veel bescherming niet goed is’, zegt Karin. ʻIk ben gaan inzien dat ik ze een beetje moet beschermen en een beetje moet loslaten. Het is beter als ze zelf dingen ontdekken en leren oplossen. Zo leren ze sterker in het leven te staan en weten ze beter hoe dit soort situaties te pijlen en hoe te handelen. Soms kan leed omslaan in iets heel leerzaams.’
TEKST: Marjolein van Rotterdam